Het spel tussen mens en omgeving: van moeten naar persoonlijke keuze

Fascinatie voor de invloed van structuren op mensen is wat me in het vak heeft gedreven van organisatieontwikkeling en psychologie. Zo zijn er bekrachtigende structuren of omgevingen en evenzo ondermijnende. Soms hebben die ondermijnende structuren echter een vertrouwd jasje aan: voor de collectief of de staatsveiligheid, omdat het nou eenmaal zo gaat in de familie, omdat het moet voor de omzet.

Zo kwam ik zelf afgelopen week zuchtend en piepend voor de derde keer aan bij het pasjescentrum voor toegang tot het territorium waar een opdracht van mij plaatsvindt. Voor de derde keer werd ik onverrichte zake weggestuurd. Daarvoor werd nog even een briefje met handtekening en stempels gecontroleerd, omdat werd getwijfeld aan de echtheid. Uiteindelijk kreeg ik een klassieke computer says no - “De aanvraag is nu verlopen en moet opnieuw verstuurd worden”. Ik voelde me ondertussen een opstandig en verbouwereerd schoolkind, dat niet meer wist of ik mijn weg eruit moest mediteren of protesteren. Naast mij zag ik een zaal gevuld met gelaten gezichten zitten wachten met hun nummertje.

Terwijl ik naar buiten liep vroeg ik me af..

Waarom wil ik eigenlijk toegang tot dit terrein? Diep van binnen voelde het eigenlijk onjuist zo behandeld te worden en ondertussen minstens 15 uur kwijt te zijn aan een dom stukje plastic. Een door de mens ontworpen toegangsprivilege dat tijd en energie van mij weg neemt, waar ik het als ondernemer anders kan en wil besteden. Een cultuur die je bewust wil maken van de mogelijkheid dat in ieder mens een mogelijke aanslagpleger schuilt. Kan ik ook ‘nee’ zeggen en weigeren? Ik kwam tot de conclusie dat dit kon, maar dan zou ik misschien mijn opdracht moeten teruggeven.

Ook al zeggen we vaak van niet, we hebben - bijna - altijd een keuze. Het gaat in essentie om de vraag.. accepteren we de consequentie van de keuze. Ben ik bereid mijn paycheck op te geven? Ben ik bereid een moeilijk gesprek aan te gaan? Ben ik bereid dat product te laten staan omdat de productie immoreel is. Ook wanneer ik het eigenlijk nodig heb?

De grotere structuur geeft ons de indruk dat we gewoon mee moeten doen met de verwachtte interacties, omdat er geen andere optie is. Maar werkelijk.. is het zo? Je mag iets anders aanbieden dan er gevraagd wordt. Je mag weglopen. Je kunt stoppen. Nu, morgen, of volgende week. En alleen al die gedachte geeft een stuk vrijheid en keuze terug.

Ik luisterde daarna in de auto een interessante podcast met Daniel Priestley over wat een mensen relevant maakt. Geen intelligence, maar eerder de term ‘agency’ - het vermogen om iets te veranderen als je iets ziet dat niet klopt en de autonomie om beweging in te zetten. Agency hangt nauw samen met de hoeveelheid ervaren vitaliteit – de levenskracht die door elk mens heen stroomt.

Organisaties die bekrachtigen geven hun mensen die agency en vitaliteit. Zij geven openingen in de dagelijkse operatie voor ideeën, feedback, pilots, tegenspraak. Deze organisaties registreren signalen, meten de impact en handelen daarop. Dit zie ik in de organisaties waar ik meehelp bouwen aan interne ontwikkeling. Dit zijn de organisaties die weten te inspireren en onderling weten te binden when shit hits the fan.

Ik zie ook de onbewust ondermijnende omgevingen. Organisaties waar een training feedback slechts een vinkje is, maar de uitvoering eigenlijk niet wordt ondersteund door de structuren en het werkelijke gedrag in de organisatie. Het gevolg is dat goedbedoelende mensen zich een slag in de rondte werken, maar de geïnvesteerde energie lekt weg. Het is daar onduidelijk wie er verantwoordelijkheid neemt voor een ervaren probleem. Uiteindelijk doet niemand het echt, omdat gewoon doorgaan voor de urgentie van het dagelijkse nu eenmaal harder drukt.

Ik zie het resultaat hiervan 1-op-1 in de spreekkamer: burn-out en uitval. Er zijn allerlei wegen die hiernaar toe leiden. Organisaties die geconstateerde gebreken laten gaan en beantwoorden met meer van hetzelfde, harder werken, of autoriteitsvertoon staan weliswaar in de top drie. Een client van me zei recent: “Weet je nog dat we het vorige week hadden over mijn patroon om geen grenzen aan te kunnen geven? Nou ik heb met mijn baas gesproken, maar zij is ook redelijk overspannen, en twee mensen uit haar MT zitten ook thuis. Mijn leidinggevende is echt heel vriendelijk en ik heb een goede band met haar.. Maar, zij keek me aan en zei - ja echt leuk en aardig grenzen – maar het moet gewoon gebeuren.” Deze client liep weg met een opdracht voor een presentatie voor Q3.

Dit zijn pockets of misery in organisaties met een eenzijdige cultuur en leiderschap. Let wel, cultuur is de som van vele individuele interacties.

Wanneer het systeem geen agency en vitaliteit meer kan tonen. Ben jij zelf aan zet. Uiteindelijk is elke omwenteling begonnen bij één persoon en één moment van “nu is het genoeg”. Dat moment wordt vaak vertraagd door iets heel erg menselijks: angst om iets bekends los te moeten laten en niet weten wat dit zal vervangen. De angst om de harmonie te doorbreken en niet meer mee te mogen doen op het moment dat jij een streep in het zand trekt.

Vaak zul je in de betreffende situatie hetzelfde gedrag vertonen als in je gezin van oorsprong. Je blijft bijvoorbeeld loyaal doorwerken en energie geven. Je pleast, protesteert, of haakt bijvoorbeeld juist zichtbaar of onzichtbaar af. Veel personen zijn meer met de vraag van de ander bezig, dan met het drukkende gevoel in hun eigen lichaam. Ik nodig je uit iets heel anders te proberen, dan dit patroon.

Mijn patroon onder druk is voor de cause vechten of weggaan dus ik waag nog een gooi met constructief betrokken blijven voor dit ondertussen gouden toegangspasje. Ik besluit nog één keer het gevecht aan te gaan met driekoppige monster, en daarbij alles te geven. Maandag zullen we het zien.

5 tips voor persoonlijke vrijheid in een stagnerende omgeving

• Belang: Identificeer wat je nodig heb. Wat is je belang achter je standpunt en leg dit uit.

• Grens: Welke oplossingen kun je accepteren? Wat is je rode lijn? Tot waar ben je bereid te gaan?

• Stakeholders: Welke stakeholders kunnen je helpen? Zijn er mensen aan wie je nog niet hebt gedacht? Mogelijke medestanders. Praat met ze op een constructieve manier en vraag om hulp.

• Alignment: Als je deze hobbel overwint, ben je dan weer in positie voor het volgen van je visie en waarden? Ja? Dat is een argument om door te gaan. Nee? Is het resultaat evenzo ver verwijderd van je gewenste intentie? Dan is het misschien tijd om los te laten.

• Vitaliteit: werk elke dag aan je eigen energie, rust en algemeen welzijn. Je omgeving is niet geholpen met jouw slaapgebrek, op hol geslagen innerlijke dialoog, en zorgen. Perspectief nemen en creatief denken is voorbehouden aan een ontspannen staat.